Tiếng ve khản cổ hát lời mong

Đang trưa mây nõn trôi ngang phố

Giấu một cơn mưa tận đáy lòng


Vẫn chắc mùa qua mùa trở lại

Thương ơi, biết lá có xanh về

Thương ơi năm tháng em thơ dại

Hoa phượng buồn chi mắt đỏ hoe


Bè bạn ngồi quanh những tán cây

Cổng trường chưa khép đợi chia tay

Từng trang lưu bút trao nhau viết

Giọt mực nhòe lem nắng cuối ngày


Đứa cuối đường xa vẫn ngoái trông

Tuổi em mùa hạ thắt nơ hồng

Đứa dừng chân bước đưa tay vuốt

Xem giọt mưa nào vướng mắt không.

(Trương Nam Hương)



Lời bình của NGUYỄN VĂN THANH

Tôi đã từng đọc không ít bài thơ hay viết về những cuộc chia tay tuổi học trò của nhiều thi sĩ. Nhưng không hiểu sao cứ mỗi độ phượng nở, hè sang tôi lại khát khao được một lần đọc lại bài thơ "Mùa hạ chia xa" của Trương Nam Hương.

Đến với bài thơ không biết bao lần, thế mà lạ thay, cứ mỗi lần tiếp xúc lại bắt gặp sự đồng cảm để ngân rung những sợi tơ lòng mà phải chăng ngọn nguồn cảm xúc của sự đồng cảm ấy lại chính là "tiếng lòng" và nỗi buồn chia ly ở hạ cuối tuổi học trò.

"Mùa hạ chờ em đấy biết không

Tiếng ve khản cổ hát lời mong"

Câu mở đầu bài thơ như là lời nhắc nhở, thông báo cho cô bé nữ sinh về cuộc chia tay sắp xảy ra. Với cô bé, đây là mùa hạ đặt dấu chấm hết tuổi học trò hồn nhiên của mình. Vậy thì làm sao mà không buồn cho được? Vì thế nỗi buồn từ cõi lòng nhuốm lên cảnh vật. Tiếng ve đã "khản cổ hát lời mong". Cả đến những đám mây vô tri vô giác lững lờ kia cũng dường như mang tâm trạng đang ghìm nén đến tận đáy lòng để "Giấu một cơn mưa".

Khổ thơ vỏn vẹn chỉ có bốn câu mà đã phác họa nên bức tranh mùa hạ có đủ sắc màu, cảnh vật, âm thanh mang đặc trưng rất riêng: Ồn ào mà lắng sâu, thổn thức mà man mác… đã nói hộ giùm tâm trạng của cô bé nữ sinh trước mùa hạ cuối chia tay.

Con tạo xoay vần, mùa hạ qua để rồi trở lại, nhưng đoàn tàu thời gian mang đời người trong đó ra đi có bao giờ trở lại? Bởi thế hạ này có ai đó thấy chơi vơi, man mác buồn thương cho "năm tháng em thơ dại" đầy hồn nhiên một đi không trở lại của mình. Nỗi buồn đó biểu hiện không ở đâu khác ngoài "cửa sổ tâm hồn" - buồn vương lên khóe mắt "Hoa phượng buồn chi mắt đỏ hoe". Cái màu đỏ rực như thắp lửa trời vẫn thường gặp ấy sao hôm nay đẹp và lạ thế! Phải chăng có được vẻ đẹp khác thường đó bởi phượng trong bài thơ cũng mang tâm trạng đã được tác giả nhân cách hóa một cách tài tình. Vâng, cũng như "tiếng ve khản cổ" phượng trong bài thơ cũng chứa chan đồng cảm với ai đang "đợi chia tay".

"Bè bạn ngồi quanh những tán cây

Cổng trường chưa khép đợi chia tay

Từng trang lưu bút trao nhau viết

Giọt mực nhòe lem nắng cuối ngày"

Cái thời học sinh quá ngắn ngủi làm sao, khiến ta không kịp cảm nhận để rồi bây giờ khi sắp mất cái "thời vàng son" của đời người mới thấm thía cảm nhận và nuối tiếc. Dưới những tán cây trong sân trường, tay trong tay trao nhau những dòng lưu bút được viết một cách hối hả vội vàng, bởi chỉ còn khoảnh khắc nữa thôi, cánh cổng trường quá quen thuộc kia sẽ khép lại và thế là… mất hết cả tuổi học trò! Hoa phượng, tiếng ve trong những ca khúc "Phượng hồng", "Lưu bút ngày xanh" đã buồn, lưu luyến thì bây giờ khi vào hồn thơ của Trương Nam Hương càng đẹp trong nét buồn bâng khuâng và gợi cảm. "Giọt mực nhòe lem nắng cuối ngày". "Nắng cuối ngày" đâu còn là nắng của đất trời nữa, đây phải chăng là màu nắng của thương nhớ vấn vương của học trò trong buổi ly biệt đó sao?

Ở giây phút chia xa ấy, lòng người dễ rối lên và cũng ở lứa tuổi "dễ thương" đó con người ta dễ buồn và xóa buồn bởi họ còn đằng trước cả một khoảng trời mơ ước.

"Đứa cuối đường xa vẫn ngoái trông

Tuổi em mùa hạ thắt nơ hồng"

Tuổi học trò đẹp là thế, hồn nhiên là thế mà lẽ nào xa một cách dễ dàng như thế được? Có sự mâu thuẫn chăng! Không. Vì đây là tiếng vọng của con tim, cho nên dù em có niềm vui "tuổi em mùa hạ thắt nơ hồng" thì cũng chỉ là một cách nói để làm nhẹ bớt, để che giấu nỗi buồn chia xa mãi mà thôi. Vì thế em vẫn:

"… dừng chân bước đưa tay vuốt

Xem giọt mưa nào vướng mắt không"

Câu thơ kết bài thật hay, mưa hay nước mắt? Mưa của đất trời hay mưa của lòng người? Ta không biết hay đã rõ?... Thế là trượt qua mãi, chuyến tàu của đời người không sao trở lại cái ga ban đầu - cái ga của tuổi học trò.

Có thể xem câu kết của đoạn thơ là giọt nước mắt thì câu kết của bài thơ chính là "điểm hẹn", là bến bờ, là nơi tụ hội. Và giọt nước mắt ấy càng lớn dần khi thời gian chia tay mỗi lúc một đến gần. Điều đó hoàn toàn phù hợp với diễn biến tâm lý tình cảm của con người, bởi trước khi cái "thời để nhớ" chưa tuột khỏi tầm tay của mình thì cô bé nữ sinh kia (và cả bạn nữa) vẫn còn đủ bình tĩnh để ghìm nén "dấu một cơn mưa" ở "tận đáy lòng". Thế rồi sự tỉnh táo đó cũng vội mất đi để "mắt đỏ hoe" và phải "nhòe lem". Tuy nhiên, đây vẫn còn là tiếng nói lý trí. Đến khi cánh cổng trường đã khép, nghĩa là tuổi học trò đã vĩnh viễn ra đi, lúc này con tim cảm thấy hụt hẫng, thổn thức, nuối tiếc. Ngậm ngùi nhìn điều thiêng liêng quý báu nhất của mình mất đi mà không còn cách nào giành lại được. Chính vì vậy, không kìm nén được nữa, con tim òa khóc, lúc này, câu thơ vỡ ra như một tiếng khóc "xem giọt mưa nào vướng mắt không"!

Cảm ơn Trương Nam Hương - người đã cho ta những giây phút đắm mình trong cảm xúc buổi đầu chia ly học trò. Mỗi chúng ta dường như đã nhận ra tâm tình của mình trong bài thơ với tất cả những gì mà ta chưa hoặc không thể viết ra được. Đó là sự đồng cảm mà bấy lâu chúng ta tìm kiếm, phải không các bạn!